Khi tôi dạo qua các nhóm tuyển dụng trên Facebook và một số trang web tuyển dụng, tôi nhận thấy rằng phương thức tuyển dụng của công ty tôi có một số điểm khác biệt so với nhiều công ty khác, đặc biệt là những nơi tuyển thực tập sinh. Sự khác biệt này không lớn, nhưng lại là một yếu tố quan trọng giúp chúng tôi thu hút rất nhiều hồ sơ ứng tuyển, trong đó có không ít CV ấn tượng với bảng điểm xuất sắc từ các ứng viên. Công ty tôi áp dụng chính sách trả lương cho thực tập sinh, với mức lương được điều chỉnh tùy vào khối lượng công việc thực hiện. Làm nhiều thì lương cao, làm ít thì lương ít.

Khi nói đến việc tuyển dụng thực tập, tôi luôn coi đây là một mối quan hệ "win-win" (cả hai bên cùng có lợi). Đối với công ty, chúng tôi có cơ hội tận dụng nguồn lao động trẻ, dù chưa có nhiều kinh nghiệm nhưng lại đầy nhiệt huyết và luôn sẵn sàng học hỏi. Còn đối với các bạn sinh viên, họ có cơ hội ứng dụng những kiến thức đã học vào thực tế, được tiếp xúc với môi trường pháp lý và xã hội, điều này sẽ giúp ích cho sự nghiệp sau này của họ. Tuy nhiên, dù có mối quan hệ "win-win" như vậy, công ty tôi vẫn luôn tuân thủ các quy định pháp luật lao động hiện hành ở Việt Nam.

Điều này tưởng chừng sẽ không có gì đặc biệt cho đến khi tôi bước vào quá trình phỏng vấn để chọn ra ba ứng viên thực tập. Tôi đã nhận được 15 hồ sơ ứng tuyển và lên lịch phỏng vấn. Tuy nhiên, vì một số lý do, chỉ có 9 bạn đến đúng hẹn. Sau khi thực hiện các bài kiểm tra IQ và logic, cũng như hỏi về các vấn đề pháp lý cơ bản, chúng tôi bước vào phần trao đổi về công việc. Trong buổi phỏng vấn này, tôi luôn hỏi ứng viên một câu: "Em mong muốn mức lương bao nhiêu?" Và điều khiến tôi bất ngờ là có đến sáu bạn trả lời rằng "Em không biết". Khi tôi hỏi thêm lý do vì sao lại không biết mức lương mong muốn, các bạn đều trả lời với lý do tương tự: "Em chưa có kinh nghiệm, em chỉ muốn tìm nơi thực tập để học hỏi và rèn luyện, nên lương bao nhiêu tùy công ty quyết định."

Tôi tiếp tục hỏi: "Nếu công ty không trả lương mà chỉ tạo điều kiện cho em thực tập, em có làm không?" Và câu trả lời đều là "Có."

Lúc đó, tôi nhận thấy một số điều mà tôi cảm thấy cần phải chia sẻ, vì những câu trả lời này thực sự khiến tôi phải suy nghĩ rất nhiều. Sau khi đọc được bài viết của "NHÂN LỰC NGÀNH LUẬT", tôi càng thấy rõ ràng rằng tôi cần phải chia sẻ những suy nghĩ của mình về vấn đề này.

Tôi hiểu rằng các bạn sinh viên có thể dễ dàng đồng ý với việc thực tập không lương vì những lý do như:

• Cảm thấy mình chưa có nhiều kinh nghiệm;

• Muốn có cơ hội thực tế để làm đẹp CV;

• Học hỏi kinh nghiệm thực tế.

Tuy nhiên, các bạn nên biết rằng việc "sẵn sàng" thực tập không lương sẽ gây thiệt hại không chỉ cho chính bản thân các bạn mà còn cho công ty các bạn thực tập và thậm chí là cho xã hội nói chung.

Trước hết, khi các bạn thực tập mà không được trả lương, dù ít hay nhiều, công sức lao động của các bạn vẫn tạo ra giá trị thặng dư. Những công việc dù đơn giản như photo tài liệu, lau dọn, hay pha trà, đều mang lại giá trị cho công ty. Và đương nhiên, bạn xứng đáng được nhận một khoản thù lao xứng đáng với công sức của mình. Nếu bạn chấp nhận làm việc mà không được trả lương, bạn chính là người chịu thiệt thòi.

Về phía công ty, khi các bạn không nhận được mức lương công bằng, tâm lý làm việc của các bạn sẽ khác so với những nhân viên được trả lương. Tâm lý thiếu trách nhiệm và thiếu động lực có thể dẫn đến sai sót trong công việc, gây thiệt hại cho công ty.

Ngoài ra, khi nhiều bạn sinh viên chấp nhận thực tập không lương, bạn vô tình tạo ra hai hiệu ứng tiêu cực trong thị trường lao động. Thứ nhất, mức giá lao động trung bình của sinh viên mới ra trường sẽ bị kéo xuống thấp. Nhiều bạn sinh viên khác sẽ nghĩ rằng "mới ra trường, chưa có kinh nghiệm" nên không xứng đáng nhận lương cao, điều này sẽ ảnh hưởng đến mức lương của cả ngành. Thứ hai, các nhà tuyển dụng sẽ nghĩ rằng sinh viên mới ra trường rất rẻ và tiếp tục đăng tuyển thực tập không lương. Hai hiệu ứng này sẽ dẫn đến một vòng xoáy kéo dài, khiến các bạn sinh viên sau này bị coi là lao động giá rẻ, thậm chí là miễn phí.

Không những vậy, hành động chấp nhận thực tập không lương còn tiếp tay cho các hành vi vi phạm pháp luật lao động, vì theo quy định hiện hành, các doanh nghiệp phải trả lương khi có quan hệ lao động. Nếu bạn làm việc toàn thời gian mà không được trả lương, đó là hành vi vi phạm pháp luật lao động.

Vậy có cách nào để thay đổi tình trạng này không? Theo tôi, điều đầu tiên cần thay đổi là từ chính các bạn sinh viên mới ra trường. Hãy loại bỏ ngay tư tưởng "sẵn sàng làm việc không lương" vì mục đích học hỏi kinh nghiệm. Việc này sẽ chỉ khiến bạn trở thành "chân chạy" cho công ty mà không được đền đáp xứng đáng. Nếu tất cả các bạn sinh viên đều đồng lòng nâng cao giá trị bản thân, thì không ai có thể tiếp tục trả giá thấp cho lao động của các bạn. Các bạn cần tự tin đánh giá năng lực của mình và đưa ra mức lương hợp lý, dựa trên mức lương tối thiểu của pháp luật. Chỉ khi đó, giá trị lao động của sinh viên mới có thể được nâng cao, và thị trường lao động sẽ có những thay đổi tích cực.